IRIS: internationale samenwerking voor slimme, schone steden

De stad Utrecht is een van de drie aanvoerders in het H2020 IRIS-project, dat draait om verduurzaming van energie en mobiliteit op wijkniveau met inzet van ICT en betrokkenheid van burgers. Als Europese Lighthouse City is Utrecht een van de voortrekkers binnen het internationale project IRIS Smart Cities. Universiteit Utrecht heeft een aandeel in het ontwikkelen en realiseren van duurzame innovaties.

IRIS staat voor Integrated and Replicable solutions for co-creation In Sustainable cities. Er doen in totaal 43 partners mee aan het project, verdeeld over zeven verschillende landen. Binnen Utrecht werken Universiteit Utrecht, Utrecht Sustainability Institute, gemeente Utrecht, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Bo-Ex, Eneco, Stedin, QBuzz, LomboXnet, KPN en Civity nauw samen om energie en mobiliteit op wijkniveau te verduurzamen.

Utrecht is net als Gotenburg en Nice een Lighthouse City, en daarmee een van de drie voortrekkers van het IRIS-project. Naast de drie Lighthouse Cities zijn er vier volgsteden, in Finland, Griekenland, Roemenië en de Canarische Eilanden. Deze rolverdeling werkt als volgt: de Lighthouse Cities integreren en demonstreren bestaande innovaties die zich al elders bewezen hebben. Denk bijvoorbeeld aan het koppelen van zonnepanelen in de Utrechtse wijk Lombok aan oplaadpalen van elektrische auto’s, zoals in Smart Solar Charging. De Lighthouse Cities en volgsteden repliceren zulke innovaties vervolgens, zodat het bereik steeds groter wordt: van de wijk Lombok, via andere Utrechtse wijken, naar Tenerife.

Op weg naar energiepositieve wijken

Universiteit Utrecht werkt mee aan een groot aantal innovaties binnen het IRIS-project. Zo richt zonne-energieonderzoeker Wilfried van Sark zich op het monitoren van energiesystemen die ervoor zorgen dat wijken energie opleveren. Zulke wijken combineren lokale energieopwekking met schone en innovatieve mobiliteit. Via slimme laadpalen kunnen elektrische auto’s opladen op de zon en overschotten terugleveren aan de wijk. Het Utrechtse Lombok is een van die wijken, en LomboXnet is het project dat daar is opgestart.

“Samen met LomboXnet zijn we het project We Drive Solar gestart binnen het samenwerkingsverband Smart Solar Charging, een voorloper van het IRIS-project”, vertelt Van Sark. “Binnen het project stimuleren we het delen van elektrische auto’s, en door onze ontwikkelingen gaat het inmiddels van een pilot naar business in Utrecht en omstreken. Dit testen we ook in Utrecht Science Park om na te gaan wat de randvoorwaarden zijn voor het succesvol uitrollen over meerdere wijken: in de wijk Lombok vindt autodelen bijvoorbeeld heel anders plaats dan op het Utrecht Science Park.”

Utrecht Sustainability Insitute is als projectleider verantwoordelijk voor de demonstratie van dergelijke oplossingen in Utrecht. Een mooie uitdaging, volgens directeur Carolien van Hemel: “Het IRIS-project is de volgende stap in het verduurzamen van steden, omdat we reeds bewezen technologieën gaan integreren en opschalen naar wijkniveau. Uitdagend hierbij is om het samen met de bewoners te realiseren en een aantrekkelijk waardemodel voor de betrokken organisaties waar te maken.”

Innovatieve bedrijfsmodellen die duurzaamheid rendabel maken

“In een project als IRIS draait alles om het opschalen van oplossingen die verschillende innovaties combineren”, vertelt Mark Sanders, macro-econoom aan Universiteit Utrecht. “De introductie van nieuwe producten en diensten in een bestaande context vereist nieuwe waardemodellen rondom slimme technologie en mobiliteit. Die innovaties bevinden zich in verschillende stadia van ontwikkeling. Sommige zijn klaar om uit te rollen, andere moeten zich nog bewijzen en van sommige innovaties hebben we nu nog geen weet.”

Binnen het IRIS-project zullen economen en innovatiewetenschappers van Universiteit Utrecht over die hele cyclus actief bijdragen aan het verder brengen van bestaande en ontluikende ideeën. Samen met Utrecht Inc, de business incubator in Utrecht, ontwerpen en implementeren de onderzoekers een programma om bedrijven die willen verduurzamen te helpen om hun business case rond te krijgen. Dit gebeurt in interactie met partners uit de andere Lighthouse Cities Nice en Gotenburg, die vergelijkbare innovaties implementeren in hun steden.

Vijf primaire uitdagingen

De 43 partners en zeven deelnemende steden gaan in het IRIS-project in vijf jaar tijd gezamenlijk vijf primaire uitdagingen aan: energiepositieve wijken, slim energiemanagement, elektrisch autodelen, een digitaal stadsinnovatieplatform en co-creatie van oplossingen met de bewoners. De Europese Unie stelt hiervoor 18 miljoen euro beschikbaar.